15 ΘΥΜΩΜΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΑ: Δαμάζοντας τον Εξοργισμένο Εαυτό μας
Σελίδα 1 από 2
της Χαράς Αστεριάδου
Μπορεί το κίνημα των Αγανακτισμένων να μην κράτησε πολύ, το συναίσθημα όμως που εξέφρασαν παραμένει κυρίαρχο στην ελληνική κοινωνία. Γιατί ποιος μπορεί να πει ότι δεν νιώθει εξοργισμένος με όσα συμβαίνουν γύρω μας, με όσα υποχρεωνόμαστε δια της βίας να κάνουμε, εξυπηρετώντας αλλότρια συμφέροντα; Βέβαια, ο θυμός δεν εμφανίστηκε με την κρίση. Διαχρονικά, είναι ένα από τα πλέον διαδεδομένα και οικεία συναισθήματα. Όλοι μπορούμε να ανακαλέσουμε αδικίες, προσβολές και προδοσίες που μας εξόργισαν και που ίσως ακόμα δεν έχουμε συγχωρέσει. Είναι γεγονός ότι ο θυμός γεννιέται πολύ εύκολα, καταλαγιάζει όμως με εξαιρετική δυσκολία. Κλασικό και διαχρονικό παράδειγμα ο Αχιλλέας, που στην Ιλιάδα εξοργίζεται με τη μοιρασιά των αιχμαλώτων και παραμένει θυμωμένος και αμέτοχος στη μάχη, ενώ την ίδια στιγμή ο στρατός των Ελλήνων κατατροπώνεται. Κι όμως, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, ο θυμός μας δεν μπορεί να κρατήσει πάνω από 15 δευτερόλεπτα! Φαίνεται παράδοξο αλλά είναι αληθινό: το συναίσθημα της οργής γεννιέται, ξεσπάει και χάνεται μέσα σε πολύ λιγότερο από ένα λεπτό. Αν αμφιβάλλετε, η γνωστή ψυχολόγος Elizabeth Kubler-Ross μας παροτρύνει να δούμε πόσο κρατάει η θυμωμένη έκρηξη ενός μικρού παιδιού, αρκεί να αφεθεί ανενόχλητο να την εκφράσει. Πώς λοιπόν εμείς καταφέρνουμε και μένουμε θυμωμένοι για ώρες, μήνες, ακόμα και χρόνια; Και, το πιο σημαντικό, πώς μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτό το τόσο αρνητικό και ψυχοφθόρο συναίσθημα;
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Από μικροί διδασκόμαστε από τους μεγαλύτερους πως «τα καλά παιδιά δεν θυμώνουν», για να διαπιστώσουμε πολύ γρήγορα με έκπληξη πως οι μεγάλοι που μας το λένε αυτό, οι γονείς και οι δάσκαλοί μας, θυμώνουν! Έτσι, από μικρή ηλικία αντιλαμβανόμαστε στην πράξη, ότι να μη θυμώνουμε είναι μια λέξη. Ακόμη και όσοι από φυσικού μας δεν αγαπάμε τις συγκρούσεις, εσωτερικά καταπιέζουμε την οργή μας μετατρέποντάς την τελικά σε ανεπίλυτες εσωτερικές συγκρούσεις, στο σκοτεινό εαυτό που περιέγραψε ο Γιουνγκ. Δεν είναι όμως μόνο οι δάσκαλοι και οι γονείς που μας λένε ότι είναι καλό να μη θυμώνουμε. Όλες οι πνευματικές παραδόσεις και οι θρησκείες του κόσμου μας παροτρύνουν να μην οργιζόμαστε.Οι παροτρύνσεις αυτές όμως δεν είναι απλά κανόνες καλής ή πολιτισμένης συμπεριφοράς, όπως συνήθως εκλαμβάνονται, αλλά «σημεία» στο χάρτη που δείχνει το δρόμο για την ανθρώπινη ολοκλήρωση και τη φώτιση. Όσοι προσπάθησαν απλώς να μιμηθούν τέτοια ολοκληρωμένα όντα, για παράδειγμα τον Ιησού ή τον Βούδα, κατέληξαν στην ψυχασθένεια. Το θέμα λοιπόν δεν είναι να «προσπαθούμε» να μην θυμώνουμε επειδή έτσι πρέπει, να δείχνουμε ήρεμοι και μέσα μας να βράζουμε, ή να προσπαθούμε να συμπεριφερόμαστε σύμφωνα με κάποιο πρότυπο. Το ζήτημα είναι να αντιληφθούμε κάποια στιγμή ότι ο θυμός, όπως και άλλα καταστροφικά συναισθήματα, μας φυλακίζει, μας στραγγίζει από ενέργεια και ταυτόχρονα από ανθρωπιά, μας αποκόβει από καθετί αληθινό και ζωντανό μέσα μας. Και επίσης να αντιληφθούμε, ότι το «παιχνίδι» δεν παίζεται έξω αλλά στον εσωτερικό μας κόσμο.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ
Για να υπάρξει λοιπόν μια ουσιαστική αντιμετώπιση του θυμού, χρειάζεται πρώτα απ’ όλα να τον γνωρίσουμε. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν στρέψουμε την προσοχή μας στον εαυτό μας, εκεί που ο θυμός μας γεννιέται και εκδηλώνεται, κοιτώντας κατάματα αυτό που συμβαίνει. Το πρώτο συνεπώς βήμα δεν είναι να καταπιέσουμε το θυμό μας, αλλά να τον παρατηρήσουμε τη στιγμή που εκδηλώνεται και πάει να φουντώσει – πράγμα βέβαια καθόλου, μα καθόλου εύκολο.Αν το καταφέρουμε –ίσως κάποια στιγμή που θα είμαστε αρκετά εστιασμένοι στον εαυτό μας– τότε αυτό που θα δούμε θα μας εκπλήξει: ο θυμός, στην ουσία, είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που έχουμε στο μυαλό μας. Είναι καθαρή ενέργεια! Μόνο που στη συνηθισμένη κατάστασή μας δεν το βλέπουμε καθόλου. Αυτό που βλέπουμε είναι οι εκδηλώσεις αυτής της ενέργειας, εξ ου και η ποικιλία των λέξεων που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τις θυμωμένες συμπεριφορές μας. Άλλοι ξεσπάνε, άλλοι προσπαθούν να συγκρατηθούν, άλλοι μεταμφιέζουν το θυμό τους σε κάτι εντελώς διαφορετικό, όπως κατάθλιψη ή αποστασιοποίηση. Κάποιοι στρέφουν το θυμό τους στον εαυτό τους, άλλοι δεν μπορούν να εξηγήσουν καν τι ακριβώς τους έχει εκνευρίσει, ενώ συχνά ο θυμός βρίσκει διέξοδο σε υλικά αντικείμενα, όπως ποτήρια και πιάτα που σπάμε, βιβλία, γυαλιά, κινητά που πετάμε από τα νεύρα μας κλπ. Το ενδιαφέρον τώρα είναι ότι όλη αυτή η γκάμα αντιδράσεων ενυπάρχει στον καθένα μας και εκδηλώνεται ανάλογα με τις εξωτερικές συνθήκες και το ποια «κουμπιά» μας οι άλλοι πατάνε…
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΗΜΑ
Για να μπορέσουμε να βοηθηθούμε στην παρατήρηση του θυμού μας, ένα δεύτερο βήμα είναι να ανακαλύψουμε πώς ακριβώς οργιζόμαστε. Ποιες συγκεκριμένες συνθήκες, καταστάσεις, άνθρωποι, πυροδοτούν το θυμό μας. Όπως όλα τα συναισθήματα, ο θυμός μας έχει αιτία και συγκεκριμένο αντικείμενο. Η αιτία μπορεί να είναι για παράδειγμα ότι απολύθηκα και αντικείμενο ο εργοδότης μου που με απέλυσε. Το να γνωρίσω το θυμό μου, σημαίνει πως αφήνω στην άκρη την αιτία και το αντικείμενο, και μαζί όλες τις ιστορίες που έχω συνδέσει με αυτά, και επικεντρώνομαι στον ίδιο το θυμό. Προκειμένου να τον γνωρίσω καλά, πρέπει να μην επιχειρήσω να τον κρίνω, αλλά να τον προσεγγίσω με συμπόνια και περιέργεια. Αν απλά καταπιέσω τα νεύρα μου ή αντίθετα ξεσπάσω, δεν θα γνωρίσω ποτέ το θυμό μου σε βάθος. Όταν αφήνω τα νεύρα μου ελεύθερα, ο θυμός γίνεται φωτιά που με καίει, οπότε το μόνο που ζητάω είναι πώς να τον ξεφορτωθώ, συνήθως παίρνοντας εκδίκηση και ξεσπώντας σε αυτόν που με νευρίασε. Η διαδικασία της παρατήρησης, όπως είπαμε, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, γι’ αυτό και η πρώτη μας αντίδραση είναι να κατηγορήσουμε το αντικείμενο του θυμού μας. Αυτές οι κατηγορίες όμως είναι που εξελίσσονται σε ολόκληρες νοητικές κατασκευές, κάνοντας το θυμό μας να έχει μεγάλη διάρκεια. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μη νιώθει θυμό όπως δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν θα ωφεληθεί αν εξετάσει το συναίσθημα αυτό με ψυχραιμία. Ο σπουδαίος Βουδιστής δάσκαλος Thich Nhat Hanh λέει τα εξής για τη διαδικασία της παρατήρησης:
Φέρσου στο θυμό σου με τρυφερότητα και σεβασμό, γιατί δεν είναι άλλος παρά εσύ ο ίδιος. Μην τον καταπιέζεις, απλά να έχεις επίγνωσή του. Η επίγνωση είναι σαν τον ήλιο: όταν φωτίζει τα πράγματα, αυτά μεταμορφώνονται. Αν έχεις επίγνωση ότι είσαι θυμωμένος, ο θυμός σου μεταμορφώνεται. Το να χειρίζεσαι το θυμό σου με επίγνωση, είναι σαν να παίρνεις από το χέρι το μικρό σου αδελφό.
Η ΑΛΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Μια από τις σημαντικές μαθήτριες του Γκουρτζίεφ, η MargaretAnderson, περιγράφει στο βιβλίο τηςThe Unknowable Gurdjieff, πόσο θυμωμένη ένιωθε και αντιδραστική σε οτιδήποτε της ζητιόταν για μια μεγάλη χρονική περίοδο. Έξαφνα, μια μέρα, σε μια στιγμή συνειδητότητας, είχε μια ξεκάθαρη εικόνα του εαυτού της, της κατάστασής της και των αιτίων της. Έτρεξε στον Γκουρτζίεφ και με θέρμη του είπε: «Τώρα βλέπω ότι εξαιτίας της ματαιοδοξίας και του εγωισμού μου ήμουν τόσο θυμωμένη». Και είναι αλήθεια. Όποιος παρατηρήσει με κάποια αντικειμενικότητα τον εαυτό του θα διαπιστώσει αργά ή γρήγορα ότι η ενέργεια του συναισθήματος γίνεται θυμός όταν «περνάει» μέσα από το «φίλτρο» της προσωπικότητας και «χρωματίζεται» από τον εγωισμό μας. Το συναίσθημα είναι ενέργεια, φωτιά, και όπως κάθε φωτιά έχει δυο όψεις: μπορεί να κάψει τα πάντα αλλά μπορεί και να φωτίσει τα πάντα. Στο σημείο αυτό έχει ενδιαφέρον η επισήμανση του Γιουνγκ: «Από τη μία, το συναίσθημα είναι η αλχημική φωτιά που η θέρμη της κάνει το καθετί να υπάρχει και η θερμότητά της καίει όλα τα περιττά μετατρέποντάς τα σε στάχτη… Από την άλλη, το συναίσθημα είναι η στιγμή που το μέταλλο συναντάει το ακόνι και ξαφνικά μια σπίθα πετάγεται, γιατί το συναίσθημα είναι η κύρια πηγή της συνείδησης». Πριν από ένα χρόνο περίπου, σε μια συγκέντρωση φίλων, βρεθήκαμε να συζητάμε τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους ο καθένας εκφράζει την οργή του. Αν και ένιωθα άβολα με την όλη συζήτηση (ποιος παραδέχεται εύκολα τη σκοτεινή του πλευρά…), όταν ήρθε η σειρά μου παρομοίασα τον εαυτό μου με «ταύρο εν υαλοπωλείο», νιώθοντας μεγάλη έκπληξη που παραδεχόμουν ανοιχτά κάτι τέτοιο. Η ίδια συζήτηση, υπό μορφή άσκησης, έγινε λίγους μήνες μετά σε μια αυτογνωστική ομάδα στην οποία συμμετείχα. Οι συμμετέχοντες, όλοι καλλιεργημένοι και φαινομενικά ήπιοι άνθρωποι, περιέγραψαν πώς σε στιγμές έκρηξης φαντασιώνονται να πυροβολούν συζύγους, να ανατινάζουν το χώρο της δουλειάς τους, να επιτίθενται σε ενοχλητικούς επιβάτες στο μετρό και άλλα παρόμοια. Γρήγορα οι γλαφυρές περιγραφές συνοδεύτηκαν από πολλά γέλια, και σε λίγο όλοι αρχίσαμε να νιώθουμε πιο ανάλαφροι και πιο ζωντανοί. Ξεπερνώντας την άρνηση και τη ντροπή μας να παραδεχτούμε τις βίαιες φαντασιώσεις μας, είχαμε απελευθερώσει μέσα μας μια τεράστια ενέργεια. Στην πραγματικότητα, αυτό που είχαμε κάνει με την παρότρυνση του συντονιστή της συνάντησής μας ήταν να δούμε πως δεν είμαστε κάτι σταθερό και φιξαρισμένο. Όπως λένε οι σοφοί δάσκαλοι του Ζεν, όταν πάψουμε να θεωρούμε πως υπάρχει ένας εαυτός σταθερός, μόνιμος, του οποίου τα όρια χρειάζεται διαρκώς να υπερασπιζόμαστε, όταν κατανοούμε πως ο «εαυτός» μας είναι ένα κατασκεύασμα και κατά συνέπεια δεν απειλούμαστε τόσο όσο νομίζουμε από όσα συμβαίνουν γύρω μας, δεν υπάρχει λόγος να θυμώνουμε με τίποτα. Βέβαια μέχρι το σημείο αυτό, έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε και πολύ εσωτερική δουλειά με τον εαυτό μας να κάνουμε.
ΔΟΥΛΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΘΥΜΟ
Όπως είδαμε, ο θυμός μπορεί να έχει ως αίτιο ένα εξωτερικό γεγονός, για παράδειγμα όταν δεν γίνεται το δικό μας, ή όταν δεν παίρνουμε αυτό που θέλουμε. Σε κάθε περίπτωση όμως η βασική αιτία βρίσκεται σε μας τους ίδιους. Συνεπώς, η δουλειά που μπορεί να γίνει, αν θέλουμε να ελευθερωθούμε από το θυμό, είναι καθαρά εσωτερική. Ας ανακεφαλαιώσουμε λοιπόν τα βήματα που αναφέραμε, προσθέτοντας ορισμένες ακόμη πρακτικές οδηγίες. Αρχικά, προσπαθήστε να αναγνωρίσετε το θυμό σας και αν μπορείτε να τον παρατηρήσετε τη στιγμή που εκδηλώνεται. Μια τέτοια στιγμή αναρωτηθείτε: για ποιον ακριβώς λόγο είμαι θυμωμένος; Και ακόμη: ποιος είναι θυμωμένος; Έτσι θα πάρετε εσωτερικά μια απόσταση από το θυμωμένο σας εαυτό και η παρατήρησή του θα είναι πιο εφικτή. Όταν είστε ήρεμοι, γράψτε σε ένα σημειωματάριο σε ποιες περιπτώσεις θυμώνετε. Πότε εκνευρίζεστε και γιατί. Ποιοι άνθρωποι του στενού σας περιβάλλοντος σας θυμώνουν και ποιες συμπεριφορές. Πώς εκφράζετε συνήθως το θυμό σας. Συνήθως θυμώνετε, ξεσπάτε και σας περνάει ή παραμένετε για καιρό θυμωμένοι; Αν δυσκολεύεστε να εκφράσετε το θυμό σας, αναρωτηθείτε πότε δυσκολεύεστε περισσότερο. Σε ποια πρόσωπα διστάζετε να δείξετε το θυμό σας. Επίσης, υπάρχουν παλιοί θυμοί που κρατάτε μέσα σας και αν ναι, γιατί. Τώρα, τι μπορείτε να κάνετε όταν είστε θυμωμένοι. Το βασικό πεδίο δουλειάς είναι το σώμα μας. Είναι η ευκολότερη μέθοδος για να αποφορτίσετε με τον πιο σωστό τρόπο τη δηλητηριασμένη ενέργεια που φωλιάζει μέσα σας. Πώς; Κάντε τζόκινγκ ή περπατήστε μια ικανή απόσταση. Καθαρίστε το σπίτι σας, κολυμπήστε, κάνετε γιόγκα ή το σπορ της αρεσκείας σας, σκάψτε τον κήπο σας, και γενικά οποιαδήποτε χειρωνακτική ή φυσική άσκηση μέχρι να ιδρώσετε για τα καλά. Κάνοντας μια σωματική δουλειά ή άσκηση, η ενέργεια που έχει δημιουργήσει ο θυμός σας μπορεί να μετασχηματιστεί σε μια θετική δύναμη η οποία καταναλώνει και απορροφά το θυμό. Έτσι, όταν έχετε τελειώσει με τη σωματική άσκηση ο θυμός θα έχει διαλυθεί, όπως μια χημική ουσία στο νερό. Σε κάθε περίπτωση, ο συνδυασμός της παρατήρησης του θυμού, της καταγραφής των αιτίων όπως αναφέραμε παραπάνω και της σωματικής άσκησης, μπορεί να έχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Το κείμενο "15 ΘΥΜΩΜΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΑ: Δαμάζοντας τον Εξοργισμένο Εαυτό μας" πρωτοδημοσιεύτηκε στο ΑΒΑΤΟΝ Νο 116.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου